恪別𡧲版𢯢𢷮𧵑「歷史越南」

'''Lịch sử Việt Nam''' nếu tính từ lúc có mặt con người sinh sống thì đã có hàng vạn năm [[trước công nguyên]], còn tính từ khi [[nhà nước]] được hình thành thì mới khoảng từ hơn 4000 năm trước đây (theo truyền thuyết)<ref>Đại Việt sử ký toàn thư, phần ngoại kỷ, Ngô Sĩ Liên</ref>.

Các [[nhà khảo cổ]] đã tìm thấy các di tích chứng minh loài người đã từng sống tại [[Việt Nam]] từ [[thời kỳ Đồ đá cũ]]. Vào [[thời kỳ Đồ đá mới]], các nền [[văn hóa Hòa Bình]] - [[văn hóa Bắc Sơn|Bắc Sơn]] tại vùng này đã phát triển về chăn nuôi và [[nông nghiệp]], đặc biệt là kỹ thuật trồng [[lúa nước]].

Những người Việt tiền sử trên [[vùng châu thổ]] [[sông Hồng]]-[[Văn minh sông Hồng]] và [[sông Mã]] này đã [[khai hóa]] [[đất]] để [[trồng trọt]], tạo ra một hệ thống [[đê điều]] để chế ngự nước lụt của các sông, đào [[kênh]] để phục vụ cho việc trồng lúa và đã tạo nên nền [[văn minh lúa nước]] và [[văn hóa làng xã]].

Đến [[thời kỳ đồ sắt]], vào khoảng [[thế kỷ 7]] trước công nguyên đã xuất hiện nhà nước đầu tiên của [[người Việt]] trên miền Bắc Việt Nam ngày nay, theo sử sách đó là nhà nước [[Văn Lang]] của các [[vua Hùng]]. Thời kỳ Vua Hùng được nhiều người ghi nhận ra là một quốc gia có tổ chức đầu tiên của người Việt Nam, bắt đầu với truyền thuyết [[Con Rồng cháu Tiên]] mà người Việt Nam tự hào truyền miệng từ đời này qua đời khác.<ref>Việt sử lược, khuyết danh, Trần Quốc Vượng dịch</ref>

==Tiền sử==

===Thời đại đồ đá===

Khu vực nay là [[Việt Nam]] đã có người ở từ [[thời kỳ đồ đá|thời kỳ Đồ đá cũ]]. Các nhà khảo cổ đã tìm ra các dấu vết người vượn cư ngụ tại [[hang thẩm hai, thẩm khuyên]] ([[Lạng Sơn]]), [[núi Đọ]], [[Ninh Bình]] và [[Nga Sơn]], [[Thanh Hóa]] cách đây hàng trăm nghìn năm. Thời kỳ này mực nước biển thấp hơn, và Việt Nam khi đó nối liền với bán đảo [[Malaysia bán đảo|Malaysia]], đảo [[Java]], [[Sumatra]] và [[Kalimantan]] của [[Indonesia]], với khí hậu ẩm và mát hơn bây giờ<ref>[http://www.lichsuvietnam.vn/home.php?option=com_content&task=view&Itemid=35&id=688 Thời đại Đá cũ và dấu vết Người Vượn ở Việt Nam]</ref>. Người Việt cổ khai thác đá gốc (ba-dan) ở sườn núi, ghè đẽo thô sơ một mặt, tạo nên những công cụ mũi nhọn, rìa lưỡi dọc, rìa lưỡi ngang, nạo... bỏ lại nơi chế tác những mảnh đá vỡ (mảnh tước). Những di tích ở núi Đọ được coi là bằng chứng cổ xưa nhất về sự có mặt của con người tại vùng đất Việt, khi tổ chức xã hội loài người chưa hình thành.<ref>[http://dictionary.bachkhoatoanthu.gov.vn/default.aspx?param=2099aWQ9MjA4OTQmZ3JvdXBpZD0ma2luZD1leGFjdCZrZXl3b3JkPU4lYzMlOWFJKyVjNCU5MCVlMSViYiU4Yw==&page=1 Núi Đọ]</ref>

Vào thời kỳ mà các nhà nghiên cứu gọi là văn hóa Sơn Vi, những nhóm cư dân nguyên thủy tại đây đã sinh sống bằng hái lượm và săn bắt trong một hệ sinh thái miền nhiệt - ẩm với một thế giới động vật và thực vật phong phú, đa dạng cách đây 11-23 nghìn năm, cuối thời [[thế Canh Tân]] (''Late Pleistocene'').

Cách đây 15000 - 18000 năm trước đây là thời kỳ nước biển xuống thấp.Đồng bằng bắc bộ bấy giờ kéo dài ra mãi đến tận đảo Hải Nam và các khu vực khác. Về mặt địa chất học thời kỳ khoảng 15 nghìn năm trước Công Nguyên - (cách đây khoảng 18 nghìn năm) là thời kỳ cuối của kỷ băng hà, nước biển dâng cao dần đến khoảng năm 8000 năm trước đây thì đột ngột dân cao khoảng khoảng 130m (tính từ tâm của kỹ băng hà là khu vực Bắc Mỹ). Nước biển ở lại suốt thời kỳ này cho đến và  rút đi vào khoảng 5500 năm trước đây. Ứng với thời kỳ này cùng với các di chỉ khảo cổ cho thấy nước biển đã ngập toàn bộ khu vực đồng bằng sông Hồng ngày nay đến tận Vĩnh Phú trong suốt gần 3000 năm.

Do chính đặc trưng về địa chất nên vùng đồng bằng sông hồng, vịnh bắc bộ không có điều kiện khai quật nền đất cổ đại có ở khoảng 8000 năm trước công nguyên (trước khi có đại hồng thủy) để xác nhận dấu vết của các nền văn minh khác nếu có. Trang sử Việt có một khoảng trống không xác định được từ khoảng năm trước 5500 năm - 18000 năm trước.

Sau thời kỳ văn hóa Sơn Vi là [[văn hóa Hòa Bình]] và [[Văn hóa Bắc Sơn|Bắc Sơn]], thuộc thời kỳ đồ đá mới. ?

Các nhà khảo cổ đã liên kết sự khởi đầu của nền văn minh [[người Việt]] ở cuối [[thời kỳ đồ đá|thời kỳ Đồ đá mới]] và đầu [[thời kỳ đồ đồng]] (vào khoảng hơn 5700 năm trước Công Nguyên).<ref>[[Phan Huy Lê]], [[Trần Quốc Vượng]], [[Hà Văn Tấn]], [[Lương Ninh]], sách đã dẫn, tr 29</ref>

===Thời đại đồ đồng đá===

Văn hóa Phùng Nguyên là một nền văn hóa tiền sử thuộc sơ kỳ [[thời đại đồ đồng]], cuối [[thời đại đồ đá mới]], cách đây chừng 4.000 năm đến 3.500 năm. Phùng Nguyên là tên một làng ở xã Kinh Kệ, huyện [[Lâm Thao]], tỉnh [[Phú Thọ]], nơi đầu tiên tìm ra các di chỉ của nền văn hóa này.

===Thời đại đồ đồng===

Văn hoá Đồng Đậu là nền văn hóa thuộc thời kỳ đồ đồng ở Việt Nam cách ngày nay khoảng 3.000 năm, sau [[văn hóa Phùng Nguyên]], trước [[văn hóa Gò Mun]]. Tên của nền văn hóa này đặt theo tên [[khu di tích Đồng Đậu]] ở thị trấn Yên Lạc, huyện [[Yên Lạc]], tỉnh [[Vĩnh Phúc]].

===Thời đại đồ sắt===

Đến khoảng 1200 TCN, sự phát triển của kỹ thuật trồng lúa nước và đúc đồ đồng trong khu vực [[sông Mã]] và đồng bằng [[sông Hồng]] đã dẫn đến sự phát triển của nền [[văn hóa Đông Sơn]], nổi bật với các [[Trống đồng Đông Sơn|trống đồng]]. Các vũ khí, dụng cụ và trống đồng được khai quật của văn hóa Đông Sơn minh chứng cho việc kỹ thuật đúc đồ đồng bắt nguồn từ đây, nhiều mỏ đồng nhỏ xưa đã được khai quật ở miền Bắc Việt Nam. Ở đây các nhà khảo cổ đã tìm thấy quan tài và lọ chôn hình thuyền, nhà sàn, và bằng chứng về phong tục ăn [[trầu]] và [[nhuộm răng đen]].

==Thời Hồng Bàng==

===Nước Xích Quỷ===

Theo một số sách cổ sử<ref>Ngô Sĩ Liên, ''Đại Việt sử ký toàn thư''</ref>, các tộc người Việt cổ ([[Bách Việt]]) lập quốc đầu tiên ở miền [[Lĩnh Nam]], bao gồm một vùng rộng lớn phía nam sông [[Trường Giang]] của Trung Quốc hiện nay đến vùng đồng bằng sông Hồng, sông Mã ở [[miền bắc Việt Nam]]. Truyền thuyết cho biết nhà nước của [[Bách Việt|các tộc người Việt]] được hình thành từ năm 2879 TCN tại vùng Hồ Động Đình ([[Hồ Nam]], Trung Quốc ngày nay). Đến thời [[Xuân Thu]]-[[Chiến Quốc]] (thế kỷ 8 TCN đến thế kỷ 3 TCN) do các sức ép từ các vương quốc [[Sở]], [[Tần]] ở miền bắc Trung Quốc và làn sóng người [[Hoa Hạ]] chạy tỵ nạn chiến tranh từ miền Bắc xuống nên dần dần các tộc người Việt cổ bị mất lãnh thổ, một số bộ tộc Việt bị đồng hóa vào người Hoa Hạ. Đỉnh điểm là vào thời Tần Thủy Hoàng lãnh thổ của Trung Hoa kéo xuống tận ven biển phía nam [[Quảng Đông]]<ref>[[Phan Huy Lê]], [[Trần Quốc Vượng]], [[Hà Văn Tấn]], [[Lương Ninh]], sách đã dẫn, tr 126-127</ref>.

Vương quốc của các tộc người Việt cổ ([[Xích Quỷ]]) thời kỳ này có thể nói đây là một ''[[liên bang]]'' lỏng lẻo giữa các nhóm tộc Việt khác nhau như [[Điền Việt]] ở [[Vân Nam]], [[Dạ Lang]] ở [[Quý Châu]], [[Mân Việt]] ở [[Phúc Kiến]], [[Đông Việt]] ở [[Triết Giang]], [[Sơn Việt]] ở [[Giang Tây]], [[Nam Việt]] ở [[Quảng Đông]], [[Âu Việt]] (Tây Âu) ở [[Quảng Tây]], [[Lạc Việt]] ở [[miền bắc Việt Nam]] <ref>Lịch Đạo Nguyên chú giải, ''Thủy kinh chú''</ref>...

Những biến động trong thời kỳ này cũng dẫn tới sự tan rã của nhà nước liên minh của các tộc người Việt, từ thế kỷ 8 trước công nguyên trở đi từ các bộ tộc Việt cư trú tại các khu vực khác nhau ở miền nam [[sông Dương Tử]] đã hình thành nên các nhà nước khác nhau ở từng khu vực cũng như thời kỳ như: [[nước Việt]], [[Văn Lang]], [[Việt Thường]], [[Nam Việt]], [[Âu Lạc]], [[Quỳ Việt]], [[Mân Việt]], [[Đông Việt]],...các nhà nước độc lập này từng bước bị các vương triều của người Hoa Hạ ở miền Bắc sông Dương Tử đánh bại thôn tính, hoặc là tự [[nội chiến]] với nhau dẫn tới suy yếu. Đến thời kỳ [[nhà Hán|đế chế Hán]] khoảng thế kỷ 1 TCN các nhà nước Việt đều bị thôn tính<ref>Cổ sử Việt Nam, Đào Duy Anh</ref>.

===Nước Văn Lang===

Sau thời kỳ tan rã của nhà nước liên minh các tộc người Việt, các nhà nước độc lập của các tộc người Việt cũng được hình thành khắp vùng phía nam sông [[Dương Tử]]<ref>Cổ sử Việt Nam, Đào Duy Anh</ref>. Vào khoảng [[thế kỷ 7]] [[trước công nguyên]], người [[Lạc Việt]], một trong những nhóm tộc Việt ở phía nam mà ngày nay là [[miền bắc Việt Nam]] đã xây dựng nên nhà nước của mình, đó là nhà nước [[Văn Lang]] do các [[vua Hùng]] cai trị, đóng đô ở [[Phong Châu]] (thuộc [[Phú Thọ]] ngày nay).

Các tài liệu nghiên cứu hiện đại<ref>Đào Duy Anh, ''Đất nước Việt Nam qua các đời'', NXB VHTT, 2005, tr.21 </ref> phần lớn đều đồng ý theo ghi chép của ''Việt sử lược'' về một vương quốc Văn Lang của người Lạc Việt có niên đại thành lập vào [[thế kỷ 7 TCN]] cùng thời [[Chu Trang Vương]] (696 TCN - 682 TCN) ở Trung Quốc. Vương quốc này tồn tại khu vực ngày nay là miền bắc Việt Nam và đã có giao lưu với [[nước Việt]] của [[Việt vương Câu Tiễn]] (Lạc Câu Tiễn) ở khu vực hạ lưu sông [[Trường Giang]] (Trung Quốc) ngày nay.

===Nước Âu Lạc===

Đến thế kỷ thứ 3 TCN, [[Thục Phán]], thủ lĩnh của bộ tộc [[Âu Việt]], là một trong những bộ tộc của Bách Việt ở phía bắc Văn Lang đã cùng vua Hùng Vương thứ 18 đánh bại cuộc xâm lược của nhà Tần. Sau khi thắng quân Tần, Vua Hùng đã nhường ngôi cho Thục Phán, sát nhập lãnh thổ của người Âu Việt và Lạc Việt lập nên nước [[Âu Lạc]], đóng đô tại [[Cổ Loa]], thuộc huyện [[Đông Anh]], [[Hà Nội]] ngày nay. Ông tự xưng là An Dương Vương.

Nước Âu Lạc của An Dương Vương bị [[Triệu Đà]] thôn tính năm 208 TCN (hoặc 179 TCN).

==Nước Nam Việt==

Cuối thời Tần, [[Triệu Đà]] (người nước Triệu - thời [[Chiến Quốc]]) là quan úy quận Nam Hải ([[Quảng Đông]] ngày nay) nhân khi nhà Tần rối loạn sau cái chết của [[Tần Thủy Hoàng]] (210 TCN), đã cát cứ quận Nam Hải, sau đó ông đem quân thôn tính sát nhập các vương quốc [[Âu Lạc]], [[Mân Việt]], quận [[Quế Lâm]] lân cận và thành lập nước [[Nam Việt]] với kinh đô [[Phiên Ngung]] tại Quảng Châu vào năm 207 TCN.

Vương quốc Nam Việt trong thời Triệu Đà bao gồm Quảng Đông, Quảng Tây và [[miền Bắc Việt Nam]] ngày nay và được chia thành 9 quận, ba quận phía nam - [[Hợp Phố]], [[Giao Chỉ]], [[Cửu Chân]]. Biên giới phía bắc là dãy núi [[Lĩnh Nam]], biên giới phía nam là [[dãy Hoành Sơn]]

Sau khi [[nhà Hán]] của người [[Hoa Hạ]] được thành lập, ông đã đứng về phía những bộ tộc [[Bách Việt]] còn lại đối chọi lại sự bành trướng xâm lược của nhà Hán. Trong khoảng thời gian một thế kỷ (207 TCN-111 TCN), tuy có vua ngoại tộc là người phương Bắc nhưng vương quốc Nam Việt hoàn toàn độc lập tự chủ trước đế chế Hán

==Thời Bắc thuộc==

[[Bắc thuộc]] là một vấn đề còn có hai quan điểm khác nhau từ xưa đến này của lịch sử Việt Nam, phần lớn các quan điểm truyền thống từ thời phong kiến đều cho rằng nhà Triệu là một triều đại trong lịch sử Việt Nam, vì vậy thời Bắc thuộc bắt đầu từ năm 111 trước Công nguyên khi nhà Hán đánh chiếm nước Nam Việt. Quan điểm thứ hai được xuất hiện từ thế kỷ 18 khi sử gia [[Ngô Thì Sĩ]] phủ nhận nhà Triệu là triều đại chính thống của Việt Nam, và tiếp nối là sử gia [[Đào Duy Anh]] trong thế kỷ 20. Các sách lịch sử trong nền giáo dục tại Việt Nam hiện nay đều theo quan điểm này. Theo quan điểm thứ hai này thì thời Bắc thuộc trong lịch sử Việt Nam bắt đầu từ năm 208 TCN khi nhà Triệu đánh chiếm nước Âu Lạc của An Dương Vương

===Sau thuộc Hán đến trước thuộc Đường===

Tiếp theo sau [[nhà Hán]], các triều đại phong kiến Trung Quốc kế tiếp khác như [[Đông Ngô]], [[nhà Tấn]], [[Lưu Tống]], [[Nam Tề]], [[nhà Lương]] lần lượt thay nhau đô hộ Việt Nam, người Việt cũng đã nhiều lần nổi dậy chống lại sự cai trị của ngoại bang, tuy nhiên tất cả đều không thành công cho mục tiêu dành độc lập.

Các cuộc nổi dậy tiêu biểu như khởi nghĩa anh em [[Triệu Quốc Đạt]] và [[Triệu Thị Trinh]] vào thời thuộc Đông Ngô. Cuộc nổi dậy của anh em [[Lý Trường Nhân]] và [[Lý Thúc Hiến]] từ thời bắc thuộc Lưu Tống, Nam Tề từ năm 468 đến 485.

Năm 541, [[Lý Nam Đế|Lý Bí]] nổi dậy khởi nghĩa, đã đánh đuổi được thứ sử Tiêu Tư nhà Lương, sau 3 lần đánh bại quân Lương những năm kế tiếp, Lý Bí tự xưng đế tức là Lý Nam Đế, lập ra nước [[Vạn Xuân]] vào năm 544. Đến năm Năm 545, nhà Lương cử [[Trần Bá Tiên]] và Dương Phiêu sang đánh nước Vạn Xuân, Lý Nam Đế bị thua trận, giao lại binh quyền cho [[Triệu Quang Phục]]. Sau khi Lý Nam Đế mất, Triệu Quang Phục đánh đuổi được quân Lương vào năm 550, bảo vệ được nước Vạn Xuân. Ông tự xưng là Triệu Việt Vương, đến năm 571 một người cháu của Lý Nam Đế là [[Lý Phật Tử]] đã cướp ngôi Triệu Việt Vương, tiếp tục giữ được sự độc lập cho người Việt thêm 30 năm đến khi [[nhà Tùy]] sang đánh năm 602

Kế tiếp nhà Tùy, [[nhà Đường]] đô hộ Việt Nam gần 300 năm. Trung Quốc đến thời Đường đạt tới cực thịnh, bành trướng ra 4 phía, phía bắc lập ra An Bắc đô hộ phủ, phía đông đánh nước [[Cao Ly]] lập ra An Đông đô hộ phủ, phía tây lập ra An Tây đô hộ phủ và phía nam lập ra An Nam đô hộ phủ, tức là lãnh thổ nước Vạn Xuân cũ.

Trong thời kỳ thuộc nhà Đường, đã nổ ra các cuộc khởi nghĩa chống bắc thuộc của người Việt như khởi nghĩa [[Lý Tự Tiên]] và [[Đinh Kiến]], khởi nghĩa [[Mai Hắc Đế]], khởi nghĩa [[Phùng Hưng]] và khởi nghĩa [[Dương Thanh]] từ cuối [[thế kỷ 7]] đến [[thế kỷ 9]].

Từ sau [[loạn An Sử]] (756-763), nhà Đường suy yếu và bị mất thực quyền kiểm soát với nhiều địa phương do các phiên trấn cát cứ, không kiểm soát nổi phía nam. An Nam đô hộ phủ bị các nước láng giềng [[Nam Chiếu]], [[Chăm Pa]], [[Sailendra]] vào cướp phá và giết hại người bản địa rất nhiều, riêng Nam Chiếu đã giết và bắt đến 15 vạn người, quân Đường bị đánh bại nhiều lần. Tới năm 866, nhà Đường kiểm soát trở lại và đổi gọi là Tĩnh Hải quân.

Cuối thế kỷ 9 nhà Đường bị suy yếu trầm trọng sau cuộc nổi loạn của [[Hoàng Sào]] và các chiến tranh quân phiệt tại Trung Quốc. Tại Việt Nam, năm 905, một hào trưởng địa phương người Việt là [[Khúc Thừa Dụ]] đã chiếm giữ thủ phủ Đại La, bắt đầu [[thời kỳ tự chủ Việt Nam|thời kỳ tự chủ]] của người Việt.

Người Việt cũng chịu ảnh hưởng của [[Phật giáo Đại thừa]] đang phát triển ở [[Đông Á]]. Mặc dù lúc đó [[Đông Nam Á]] đã chịu ảnh hưởng của [[Ấn Độ giáo]] và [[Phật giáo Nguyên thủy]]. Phật giáo Đại thừa được hòa trộn với [[Nho giáo]], [[Lão giáo]] và thêm vào đó là các [[tín ngưỡng Việt Nam|tín ngưỡng dân gian địa phương]]<ref>[[Phan Huy Lê]], [[Trần Quốc Vượng]], [[Hà Văn Tấn]], [[Lương Ninh]], sách đã dẫn, tr 285</ref>.

Năm 905 [[Khúc Thừa Dụ]] đã xây dựng chính quyền tự chủ của người Việt nhân khi nhà Đường suy yếu, đặt nền móng cho Việt Nam giành độc lập. Năm 939 [[Ngô Quyền]] xưng vương sau trận chiến lịch sử trên [[sông Bạch Đằng]] trước đoàn quân [[Nam Hán]], đến năm 968 [[Đinh Bộ Lĩnh]] xưng đế và đặt tên nước là [[Đại Cồ Việt]]. Đại Cồ Việt trải qua các triều đại [[nhà Đinh]], [[nhà Tiền Lê]] và 40 năm đầu của [[nhà Lý]]. Năm 1054 vua [[Lý Thánh Tông]] đổi tên thành [[Đại Việt]], Đại Việt trải qua nhiều chế độ phong kiến: nhà Lý (thế kỷ 11, 12), [[nhà Trần]] (thế kỷ 13, 14), [[nhà Hồ]] (đầu thế kỷ 15), [[nhà Hậu Lê]] (thế kỷ 15, 16, 17, 18), [[Nhà Mạc]] (thế kỷ 16), [[nhà Tây Sơn]] (cuối thế kỷ 18).

Trong thời kỳ này các vương triều phương bắc ở Trung Hoa, Mông Cổ mang quân sang xâm lược, nhưng đều bị Việt Nam đẩy lùi: [[Lê Hoàn]] và [[Lý Thường Kiệt]] đẩy lui hai lần quân [[nhà Tống]] (năm 981 và 1076), [[nhà Trần]] đánh bại quân [[Mông Cổ]] năm 1258 và kế tiếp là [[nhà Nguyên]] vào năm 1285 và 1288. Đầu thế kỷ 15 [[nhà Minh]] xâm chiếm được Đại Việt và cai trị trong 20 năm, nhưng cũng bị [[Lê Lợi]] nổi lên đánh đuổi năm 1428 và thành lập [[nhà Hậu Lê]], Năm 1789 [[nhà Thanh]] sang xâm lược cũng bị [[Nguyễn Huệ]] đánh bại. Tuy nhiên, từ cuối thế kỷ 18 trở đi phong kiến Việt Nam đã bắt đầu suy yếu.

Từ [[thế kỷ 10]] tới thế kỷ 14, các triều đại Đại Việt xây dựng nhà nước trên cơ sở [[Phật giáo]] cùng với những ảnh hưởng [[Nho giáo]] từ Trung Quốc. Tới cuối thế kỷ 14, ảnh hưởng của Phật giáo dần thu hẹp và ảnh hưởng của Nho giáo tăng lên, sự phát triển nhà nước Nho giáo theo mô hình kiểu Trung Hoa, sang đến [[thế kỷ 15]] thì Đại Việt có một cơ cấu chính quyền tương tự nước láng giềng Trung Hoa, cơ cấu [[luật pháp]], [[hành chính]], [[văn chương]] và [[nghệ thuật]] đều theo kiểu Trung Hoa.

Cùng với việc thu nhận mô hình chính trị, tổ chức xã hội của Trung Hoa. Các triều đại Việt Nam từ thế kỷ 10 trở đi từng bước mở rộng vùng ảnh hưởng ra ngoài khu vực [[đồng bằng sông Hồng]]. Từ triều Lý, thông qua các cuộc hôn nhân, quân sự và tấn phong thủ lĩnh các bộ tộc miền núi, các vương triều Lý, Trần, Lê đã lần lượt sát nhập và đưa các sắc tộc khác ở vùng [[Vùng Tây Bắc (Việt Nam)|Tây bắc]], [[Vùng Đông Bắc (Việt Nam)|Đông bắc]] vào quốc gia Đại Việt. Cùng với người Việt, các bộ tộc miền núi đã cùng chung sức với người Việt trong các công cuộc chống ngoại xâm và xây dựng đất nước.

Việt Nam trong thời phong kiến phát triển vẫn dựa vào [[nông nghiệp]] mà chủ yếu là trồng lúa nước để cung cấp lương thực, từng triều đại đã lần lượt cho đắp đê ngăn lũ lụt, đào kênh dẫn nước cũng như giao thông đi lại, khai hoang các vùng đất đồng bằng ven biển để tăng diện tích trồng trọt. Các hoạt động thương mại, ngoại thương cũng đã được hình thành. Ngoài hai quốc gia láng giềng  Trung Quốc và Chăm Pa, vào thời nhà Lý, nhà Trần đã có buôn bán thêm với các vương quốc trong vùng [[Đông Nam Á]] tại cảng [[Vân Đồn]] (Quảng Ninh), thời Hậu Lê có buôn bán thêm với [[Châu Âu]], [[Nhật Bản]] tại các trung tâm như [[Thăng Long]] và [[Hội An]]

===Đàng Ngoài-Đàng Trong===

Bắt nguồn từ thời kỳ [[Nam-Bắc triều]], năm 1527, sau khi giành ngôi từ nhà Hậu Lê, [[Mạc Đăng Dung]] đã lập nên nhà Mạc. Nhà Hậu Lê được tái lập vài năm sau đó với sự giúp đỡ của [[Nguyễn Kim]], một tướng cũ và giành được sự kiểm soát khu vực từ [[Thanh Hóa]] vào [[Bình Định]]. Sau khi Nguyễn Kim chết, người con rể là [[Trịnh Kiểm]] đã dành quyền bính, 60 năm kế tiếp Trịnh Kiểm và các con cháu của ông đã giành được chiến thắng trước nhà Mạc vào năm 1592 và mở đầu cho thời kỳ đặc biệt trong lịch sử phong kiến Việt Nam, thời kỳ [[Lê trung hưng|vua Lê chúa Trịnh]]

Sự mâu thuẫn giữa hai người cận thần của nhà Hậu Lê là Trịnh Kiểm và [[Nguyễn Hoàng]] (trấn thủ xứ [[Thuận Hóa]] và [[Quảng Nam]]) đã bắt đầu cho sự phân chia đất nước ra thành hai lãnh thổ, hai chính quyền riêng biệt là [[Đàng Ngoài]] và [[Đàng Trong]] với [[sông Gianh]] ([[Quảng Bình]]) làm biên giới. Các con cháu của Trịnh Kiểm lần lượt kế tiếp nhau nắm quyền ở Đàng Ngoài được gọi là các [[chúa Trịnh]], các con cháu của [[Nguyễn Hoàng]] kế tiếp nhau cầm quyền ở Đàng Trong được gọi là các [[chúa Nguyễn]], các vua Lê chỉ có danh vị [[hoàng đế]] của Đại Việt trên danh nghĩa.

Thời kỳ Đại Việt chia thành hai lãnh thổ riêng biệt Đàng Ngoài và Đàng Trong cũng là thời kỳ hoạt động ngoại thương sôi động, cả Đàng Ngoài và Đàng Trong đều tham gia vào hệ thống giao thương toàn cầu bởi các thương nhân Châu Âu, Nhật Bản, Trung Hoa đến Đại Việt buôn bán. Người [[Hà Lan]], [[Anh]], [[Pháp]] lập các thương điếm tại [[Kẻ Chợ]] (Hà Nội), người [[Bồ Đào Nha]], Anh, Nhật Bản đặt các thương điếm tại [[Faifo]] (Hội An). Các mặt hàng chính được xuất khẩu từ Đại Việt là tơ lụa, hồ tiêu, gốm sứ. Tuy nhiên, sang đến thế kỷ 18 thì hoạt động thương mại giảm sút ở cả Đàng Trong lẫn Đàng Ngoài<ref>William Dampier, ''Một chuyến du hành đến Đàng Ngoài năm 1688'', NXB Thế Giới, 2007, tr.10 </ref>.

Cùng với sự giao thương buôn bán với các nước phương Tây, đạo [[Công giáo]] cũng bắt đầu được truyền vào Đại Việt qua các giáo sĩ công giáo phương Tây theo các tàu buôn vào giảng đạo ở cả Đàng Ngoài và Đàng Trong, lúc đó các chúa Trịnh và chúa Nguyễn đều ngăn cấm, nên ảnh hưởng của Công giáo ở Việt Nam trong thời kỳ này còn hạn chế.

Dấu ấn về sự mở rộng đất nước trong thời kỳ phong kiến này là sự bành trướng xuống phương Nam, cuộc Nam tiến nhằm tìm đất nông nghiệp để cung cấp lương thực cho sự gia tăng dân số của Đại Việt. Với một quân đội có tổ chức tốt hơn, từ thế kỷ 11 đến thể kỷ 15, sau các cuộc chiến tranh cũng như hôn nhân chính trị giữa Đại Việt và [[Chăm Pa]], lãnh thổ Đại Việt đã được mở rộng thêm từ [[Hoành Sơn (dãy núi)|dãy Hoành Sơn]] (bắc [[Quảng Bình]]) tới [[đèo Cù Mông]] (bắc [[Phú Yên]]).

Từ thế kỷ 17, Đàng Trong là một lãnh thổ, chính quyền riêng biệt với Đàng Ngoài. Nhằm tiếp tục tìm kiếm thêm diện tích đất đai cho sự gia tăng dân số, cũng như tăng cường quyền lực các chúa Nguyễn đã lần lượt tiến hành các cuộc chiến tranh với Chăm Pa và sát nhập hoàn toàn phần lãnh thổ còn lại của [[người Chăm]] (từ [[Phú Yên]] tới [[Bình Thuận]]) vào năm [[1693]].

Tiếp đó, sau các cuộc di dân của người Việt từ Đàng Trong vào sinh sống ở vùng đất của [[người Khmer]], các chúa Nguyễn lần lượt thiết lập chủ quyền từng phần trên vùng đất [[Nam Bộ]], sau các cuộc chiến với [[vương quốc Khmer]], [[vương quốc Ayutthaya]] cũng như các yếu tố chính trị khác, từ năm [[1698]] đến năm [[1757]] chính quyền Đàng Trong đã giành được hoàn toàn Nam Bộ ngày nay vào sự kiểm soát của mình.

Cùng với việc mở rộng lãnh thổ trên đất liền, chính quyền Đàng Trong lần lượt đưa người ra khai thác và kiểm soát các hòn [[đảo]] lớn và [[quần đảo]] trên [[biển Đông]] và [[vịnh Thái Lan]]. [[Quần đảo Hoàng Sa]] được khai thác và kiểm soát từ đầu [[thế kỷ 17]], [[Côn Đảo]] từ năm 1704, [[Phú Quốc]] từ năm 1708 và [[quần đảo Trường Sa]] từ năm 1711<ref>Đại Nam thực lục, Quốc sử quán triều Nguyễn</ref>

Sự khác biệt về [[văn hóa]] giữa hai miền có lẽ bắt nguồn từ cuộc Nam tiến này. Văn hóa Nho giáo trong chính quyền miền Nam không phát triển nhiều, do họ chịu ảnh hưởng phần nào của [[văn hóa Champa]], [[văn hóa Khmer]]. Ngày nay, người miền Bắc tiết kiệm, bảo vệ nhóm, giỏi ứng xử; người miền Nam thoải mái trong đời sống, trong suy nghĩ và thẳng thắn<ref>Khắc Thành - Sanh Phúc, ''Lịch sử các nước Đông Nam Á'', NXB Trẻ, 2003, tr.268</ref>. Tổ chức hành chính cũng khác biệt. Cách tổ chức chính quyền tỉ mỉ ở miền Bắc đã được đơn giản hóa ở miền Nam<ref name="KTSP268">Khắc Thành - Sanh Phúc, ''Lịch sử các nước Đông Nam Á'', NXB Trẻ, 2003, tr.268</ref>.

Từ giữa thế kỷ 18, các cuộc chiến liên tục giữa Đàng Trong với vương quốc Khmer, Ayutthaya cũng như các cuộc tranh chấp ở Đàng Ngoài làm cho đời sống người dân thêm cùng quẫn. Nhiều cuộc khởi nghĩa của nông dân đã nổ ra, song phần lớn chịu thất bại. Tới phong trào nổi dậy của [[nhà Tây Sơn|Tây Sơn]] bùng nổ năm [[1771]] tại [[Quy Nhơn]] (Bình Định) đã phát triển rộng lớn đánh bại hai chế độ cai trị của hai họ Nguyễn, Trịnh, chấm dứt việc chia đôi đất nước, cũng như bãi bỏ nhà Hậu Lê vốn chỉ còn trên danh nghĩa. Nhà Tây Sơn đã đánh bại 5 vạn quân [[Xiêm La]] (năm [[1784]]) tại miền Nam và 29 vạn quân [[Mãn Thanh]] (năm [[1789]]) xâm lược tại miền Bắc. Nguyễn Huệ chính thức trở thành vua của Đại Việt lấy niêu hiệu là Quang Trung, thống nhất hầu hết lãnh thổ từ miền Bắc vào tới [[Gia Định]], tuy nhiên sau cái chết của ông năm 1792, nội bộ lục đục khiến chính quyền Tây Sơn càng ngày càng suy yếu.

Một người thuộc dòng dõi chúa Nguyễn ở miền Nam là [[Nguyễn Phúc Ánh]], với sự hậu thuẫn và cố vấn của một số người [[Pháp]], đã đánh bại được nhà Tây Sơn vào năm [[1802]]. Ông lên làm vua, lấy niên hiệu là [[Gia Long]] và trở thành vị vua đầu tiên cai trị một đất nước thống nhất với hai đồng bằng phì nhiêu nối với nhau bằng một dải duyên hải, năm 1804 ông cho đổi tên nước từ Đại Việt thành Việt Nam.

Gia Long ([[1802]]-[[1820]]) đóng đô ở [[Huế]], ông cho xây dựng kinh đô Huế tương tự như [[Tử Cấm Thành]] ở [[Bắc Kinh]] (Trung Quốc). Gia Long và con trai [[Minh Mạng]] (cai trị [[1820]]-[[1841]]) đã cố gắng xây dựng Việt Nam theo khái niệm và phương pháp hành chính Trung Hoa. Từ [[thập niên 1830]], giới trí thức Việt Nam (đại diện tiêu biểu là [[Nguyễn Trường Tộ]]) đã đặt ra yêu cầu học hỏi phương Tây để phát triển công nghiệp - thương mại, nhưng họ chỉ là thiểu số. Đáp lại, vua Minh Mạng và những người kế tục [[Thiệu Trị]] (1841-1847) và [[Tự Đức]] (1847-1883) chọn chính sách đã lỗi thời là coi trọng phát triển [[nông nghiệp]] (dĩ nông vi bản) và ngăn cản [[Thiên chúa giáo]], tôn giáo từ phương Tây.

Những [[nhà truyền giáo]] [[người Pháp]] đã có mặt ở Việt Nam từ giữa [[thế kỷ 17]]. Họ cũng hỗ trợ nhân lực và vật lực cho nhà Nguyễn trong cuộc chiến với nhà Tây Sơn dẫn đến chiến thắng của vua [[Gia Long]]. Đến giữa [[thế kỷ 19]], có khoảng 450.000 người cải đạo sang Thiên chúa giáo <ref>Khắc Thành-Sanh Phúc, ''Lịch sử các nước Đông Nam Á'', NXB Trẻ, 2003</ref>. Chính quyền thực sự lo ngại sự hình thành của một tôn giáo có tổ chức nên đã sát hại những người theo đạo Thiên chúa giáo và san bằng nhiều xóm đạo.

Tháng 8 năm [[1858]], Hải quân Pháp đổ bộ tấn công vào cảng [[Đà Nẵng]] và sau đó rút vào xâm chiếm [[Sài Gòn]]. Tháng 6 năm  [[1862]], vua [[Tự Đức]] ký hiệp ước nhượng ba tỉnh [[Nam Kỳ#Các đơn vị hành chính|miền Đông]] cho Pháp. Năm [[1867]], Pháp chiếm nốt ba tỉnh [[Nam Kỳ#Các đơn vị hành chính|miền Tây]] kế tiếp để tạo thành một lãnh thổ thuộc địa [[Cochinchine]] (Nam kỳ). Sau khi củng cố vị trí vững chắc ở  Nam Kỳ, từ năm [[1873]] đến năm [[1886]], Pháp xâm chiếm nốt những phần còn lại của Việt Nam qua những cuộc chiến phức tạp ở [[Bắc Kỳ]]. Miền Bắc khi đó rất hỗn độn do những mối bất hòa giữa người Việt và người Hoa lưu vong. Chính quyền Việt Nam không thể kiểm soát nổi mối bất hòa này. Cả Trung Hoa và Pháp đều coi khu vực này thuộc tầm ảnh hưởng của mình và gửi quân đến đó, nhưng cuối cùng thì người Pháp đã chiến thắng.

Pháp tuyên bố là họ sẽ "bảo hộ" [[Bắc kỳ]] (''[[Tonkin]]'') và [[Trung kỳ]] (''[[Annam]]''), nơi họ tiếp tục duy trì [[nhà Nguyễn]] cùng các hoàng đế bù nhìn cho đến [[Bảo Đại]] (làm vua từ 1926 đến 1945). Vào năm [[1885]], các quan lại Việt Nam tổ chức phong trào kháng chiến [[phong trào Cần Vương|Cần Vương]] chống Pháp nhưng thất bại. Các vua Nguyễn là [[Hàm Nghi]], [[Duy Tân]] và [[Thành Thái]] có ý phản kháng đều bị Pháp truất ngôi và đưa đi đày.

Vào năm [[1887]], hoàn tất quá trình xâm lược Việt Nam, người Pháp đã tổ chức ra một bộ máy cai trị khá hoàn chỉnh từ trung ương cho đến địa phương. Ở trung ương là [[Phủ toàn quyền Đông Dương]] (ban đầu thủ phủ ở Sài Gòn, năm 1902 đặt ở Hà Nội). Đứng đầu Phủ toàn quyền gọi là [[Toàn quyền Đông Dương]], là người có quyền hành cao nhất trong thể chế chính trị Pháp trên toàn cõi [[Bắc kỳ]], [[Trung kỳ]], [[Nam kỳ]] và [[Cao Miên]]. Đứng đầu ở 3 kỳ là: [[Thống đốc Nam kỳ]], [[Khâm sứ Trung kỳ]] và [[Thống sứ Bắc kỳ]], cả ba đều nằm dưới quyền giám sát và điều khiển tối cao của viên Toàn quyền Đông Pháp, trực thuộc bộ Thuộc địa. Đến năm [[1893]] quyền kiểm soát của Toàn quyền Đông Pháp được mở rộng thêm, bao gồm cả [[Ai Lao]].

Sau thất bại của [[phong trào Cần vương]] cuối thế kỷ 19, người Pháp đã cũng cố hoàn toàn việc tổ chức cai trị tại Việt Nam. Cuộc cải cách trong giáo dục trong thập niên 1910 đã xóa bỏ hoàn toàn nền [[nho học]] với [[chữ Hán]] cả nghìn năm trong chế độ phong kiến Việt Nam để thay thế bằng phong trào tân học theo [[chữ quốc ngữ]] đã tạo ra một tầng lớp trí thức mới, đó là những người xuất thân từ truyền thống nho giáo nhưng được tiếp cận với [[văn hóa]] [[phương Tây]]. Đại diện tiêu biểu cho giới này là [[Phan Chu Trinh]] và [[Phan Bội Châu]] đã mở đầu cho [[phong trào Duy Tân]] và [[phong trào Đông Du]] vận động tăng cường dân trí, dân chủ, nhân quyền và cải cách xã hội cho người Việt trước tầng lớp người Pháp cai trị. Tuy nhiên sự phát triển các phong trào này sau đó bị chính quyền thực dân dẹp bỏ vì nhận thấy nguy cơ đối với chế độ thuộc địa của họ.

Cuối thập niên 1920, những người Việt cấp tiến dưới ảnh hưởng của [[chủ nghĩa Tam dân]] đã thành lập [[Việt Nam Quốc dân đảng]]. Tuy nhiên, đến năm [[1930]], sau khi cuộc [[khởi nghĩa Yên Bái]] thất bại, Việt Nam Quốc dân đảng bị suy yếu nghiêm trọng. Cùng năm đó, một số thanh niên Việt Nam theo [[chủ nghĩa Marx-Lenin]] thành lập [[Đảng Cộng sản Việt Nam|Đảng Cộng sản Đông Dương]], nhưng cũng mau chóng trở thành mục tiêu tiêu diệt của Pháp mặc dù tổ chức của họ thân thiện với [[Mặt trận Bình dân]] trong chính quyền Pháp.

[[Nhật Bản]] tấn công [[Đông Dương]] vào năm [[1940]] và nhanh chóng thỏa thuận được với [[chính quyền Vichy]] ở Pháp để cho Nhật toàn quyền cai trị Đông Dương. Chính quyền thực dân Pháp chỉ tồn tại đến [[tháng 3]] năm [[1945]] khi Nhật tấn công toàn bộ Đông Dương. Ngay sau đó, Nhật thiết lập một chính quyền thân Nhật với quốc vương [[Bảo Đại]] và thủ tướng [[Trần Trọng Kim]], đặt quốc hiệu mới [[đế quốc Việt Nam]] và quốc kỳ là [[cờ quẻ ly]].

[[Việt Minh]] (viết tắt của Việt Nam Độc Lập Đồng Minh Hội) thành lập năm [[1941]] với vai trò một mặt trận của Đảng Cộng sản Đông Dương được điều hành từ [[Pắc Bó]] (ở biên giới Việt-Trung) bởi [[Hồ Chí Minh]] khi ông trở về nước lần đầu tiên kể từ năm [[1911]] (năm ông rời Việt Nam), mặc dù ông có liên hệ với những người Cộng sản trong nước trong các [[thập niên 1920]] và [[thập niên 1930|1930]].

Đầu năm [[1945]], Việt Nam rơi vào một tình trạng hỗn loạn. Chiến tranh đã làm kiệt quệ nền kinh tế, người Nhật chiếm lấy lúa gạo và các sản phẩm khác, bắt dân phá lúa trồng đay để phục vụ [[Thế chiến thứ hai|chiến tranh]], cộng thêm thiên tai, nạn đói ([[Nạn đói Ất Dậu]]) đã xảy ra tại [[Bắc kỳ]] và [[Trung kỳ]]. Người ta ước tính rằng đã có khoảng hai triệu người chết vì nạn đói này <ref>[http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=69807&ChannelID=3 Tuổi Trẻ online]</ref>.

Ngày 11 Tháng 3 năm 1945 khi quân đội Nhật Bản làm cuộc đảo chánh lật đổ [[Liên bang Đông Dương|chính phủ Bảo hộ]] của Pháp, được sự hậu thuẫn và kiểm soát của Nhật, hoàng đế [[Bảo Đại]] có ra một chiếu chỉ với nguyên văn:

:"''Theo tình hình thế giới nói chung và hiện tình Á Châu, chính phủ Việt Nam long trọng công bố rằng: Kể từ ngày hôm nay, Hòa ước Bảo hộ ký kết với nước Pháp được hủy bỏ và vô hiệu hóa. Việt Nam thu hồi hoàn toàn chủ quyền của một quốc gia độc lập.''"<ref>Hà Thúc Ký. ''Sống còn với Dân tộc, hồi ký chính trị''. ?:Phương Nghi, 2009. tr 83</ref> [[Trần Trọng Kim]] được bổ nhiệm làm thủ tướng một quốc gia mới với danh xưng [[Đế quốc Việt Nam]] nhưng hầu hết quyền lực do lực lượng quân quản Nhật nắm giữ. Đến ngày 14 tháng 8 năm 1945 khi Nhật Bản đầu hàng quân [[Đồng Minh]], chính quyền Trần Trọng Kim mất chỗ hậu thuẫn không kiểm soát được tình thế, đất nước rơi vào tình trạng hỗn loạn vô chính phủ. Quyền lực của Pháp - Nhật không còn, tạo nên một khoảng trống quyền lực chính trị trên cả nước.

Đúng thời điểm này, lực lượng [[Việt Minh]] do [[Hồ Chí Minh]] lãnh đạo đã tổ chức thành công cuộc [[cách mạng tháng Tám]], giành lấy quyền lực ở miền Bắc và miền Trung Việt Nam, họ kém thành công hơn ở miền Nam. Quyền lực của phát-xít Nhật không còn, chính quyền Đế quốc Việt Nam sụp đổ sau hơn 5 tháng tồn tại, hoàng đế Bảo Đại thoái vị. Ngày [[2 tháng 9]] năm [[1945]] tại Hà Nội, Hồ Chí Minh tuyên bố thành lập nước [[Việt Nam Dân chủ Cộng hòa]] độc lập và thống nhất từ miền Bắc tới miền Nam. Đầu năm 1946, một cuộc bầu cử toàn quốc đã được tổ chức. Những người Cộng sản chiếm ưu thế, song các phe phái khác cũng được mời tham gia chính phủ một cách rộng khắp. Quốc kỳ được chọn là cờ nền đỏ, sao vàng năm cánh.

Tuy nhiên, Việt Nam chưa thực sự có được độc lập. Ở miền Bắc, Đồng Minh chỉ định quân đội quốc gia Trung Hoa giải giới Nhật Bản. Quân Trung Hoa duy trì ở đó đến [[tháng 5]] năm [[1946]] rồi chuyển giao cho Pháp trong sự chịu đựng của chính quyền Hồ Chí Minh. Ngược lại, ở miền Nam, quân Nhật được giải giới bởi quân [[Anh]]-[[Ấn Độ|Ấn]]. Nhưng sau đó, quân Anh-Ấn đã chuyển giao miền Nam cho Pháp khi Pháp trở lại miền Nam Việt Nam vào cuối năm 1945. Trong suốt năm [[1946]], [[chính quyền]] [[Hồ Chí Minh]] đàm phán hòa bình với Pháp, mặc dù hai bên cũng chuẩn bị lực lượng cho chiến tranh. Chiến tranh giữa [[Việt Minh]] và thực dân [[Pháp]] bùng nổ [[tháng 12]] năm 1946.

Vào đầu năm [[1947]], Pháp có vẻ thắng và nắm được toàn bộ vị trí chiến lược của Việt Nam. Tuy nhiên, Việt Minh kiên trì với chiến lược "chiến tranh nhân dân" và chiến thuật du kích, tổ chức và đào tạo dân chúng cho một cuộc chiến vũ trang lâu dài. Tới năm 1949 Pháp dựng lên một chính quyền bù nhìn đứng đầu là Quốc trưởng Bảo Đại với tên gọi là [[quốc gia Việt Nam]], với cờ quẻ ly là quốc kỳ, chính quyền này có sự tham gia của các quan lại cũ thân Pháp. Năm [[1950]], chính quyền [[Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa]] và [[Liên Xô]] bắt đầu trợ giúp Việt Minh vũ khí. Bên kia, Pháp được [[Mỹ]] hậu thuẫn, hỗ trợ phần lớn chiến phí, nhưng đầu [[thập niên 1950]], Pháp bắt đầu yếu đi ở [[Đông Dương]]. Thất bại ở [[trận Điện Biên Phủ]] vào [[tháng 5]] năm [[1954]] đã kết thúc hoàn toàn nỗ lực của Pháp và Mỹ nhằm giữ Việt Nam và toàn bộ Đông Dương.

Sau [[trận Điện Biên Phủ|trận chiến Điện Biên Phủ]], các bên tham chiến đã họp tại [[Genève]] năm 1954 để tìm kiếm phương cách giải quyết chiến tranh. Kết quả [[Hiệp định Genève]] được ký kết với nội dung là một cuộc đình chiến và tạm phân đôi Việt Nam thành hai vùng tập trung quân sự tại [[vĩ tuyến 17]]. Miền Bắc được lãnh đạo bởi Hồ Chí Minh dưới tên [[Việt Nam Dân chủ Cộng hòa]] (VNDCCH). Miền Nam được lãnh đạo bởi Bảo Đại dưới tên [[Quốc gia Việt Nam]]. 1.100.000 người đa số theo [[Thiên chúa giáo]] và ở miền Bắc đã [[Cuộc di cư vào Nam, 1954|di cư vào Nam]].

Chính quyền Hồ Chí Minh xem Hiệp định Genève là một thắng lợi quan trọng vì hiệp định này nằm trong dự định cho một cuộc tổng tuyển cử vào năm [[1956]] để thành lập một quốc gia thống nhất, một cuộc tuyển cử mà họ cho rằng họ sẽ thắng vì vai trò phổ biến của Hồ Chí Minh lúc đó. Tuy nhiên cuộc tuyển cử đã không bao giờ diễn ra. Người Pháp triệt thoái, người Mỹ hậu thuẫn [[Ngô Đình Diệm]] lên làm [[Thủ tướng Việt Nam|Thủ tướng]] dưới quyền Bảo Đại. Người Mỹ biết rằng chính quyền Hồ Chí Minh sẽ thắng cử, nên hậu thuẫn Ngô Đình Diệm từ chối tham gia tổng tuyển cử thống nhất toàn quốc.

Năm [[1955]], Ngô Đình Diệm thắng trong cuộc [[Cuộc trưng cầu dân ý miền Nam Việt Nam, 1955]], cho phép ông lên làm [[tổng thống]] của nền Đệ nhất Cộng hòa của [[Việt Nam Cộng hòa]] (VNCH). [[Bảo Đại]] lưu vong sang [[Pháp]].

Ở miền Bắc, chính quyền [[Hồ Chí Minh]] kêu gọi những giá trị mang tính cộng đồng, hướng lên xã hội chủ nghĩa, bao gồm nông nghiệp tập thể. Đa số dân chúng đã ủng hộ hết mình cho chính quyền Hồ Chí Minh. Tuy nhiên, những công cuộc [[cải cách ruộng đất tại Việt Nam|cải cách ruộng đất]] trong thập niên 1950 đã đưa hơn 170.000 người thuộc diện địa chủ-phú nông ra đấu tố, cầm tù, giết hại <ref> Lịch sử Kinh tế Việt Nam, tập 2: giai đoạn 1955-1975, NXB Lao Động Xã Hội 2002</ref> đã tạo ra sự xáo trộn đời sống xã hội miền Bắc trong giai đoạn đầu. Mặt khác nhiều trí thức, nhà văn, nhà báo đã bị đưa đi cải tạo, kiểm điểm hoặc treo bút vì viết bài không đúng ý nhà cầm quyền trong cuộc dẹp trừ phong trào [[nhân văn giai phẩm|Nhân văn Giai phẩm]].

Tại miền Nam, [[Mỹ]] bắt đầu giúp chính quyền Ngô Đình Diệm xây dựng một nền [[kinh tế thị trường]]<ref> Kinh tế miền Nam Việt Nam thời kỳ 1955-1975, NXB KHXH 2004</ref>, cũng như củng cố quân đội để giữ vững chính quyền này. Vào năm 1959, số người Mỹ tại miền Nam Việt Nam chỉ vào khoảng vài trăm người, dưới hình thức là các "cố vấn" cho chính quyền Ngô Đình Diệm. Tuy nhiên những xáo trộn chính trị vào cuối [[thập niên 1950]] tạo nên sự bất ổn lớn trong xã hội miền Nam. Chính quyền VNCH bắt đầu thực thi những chính sách "Tố cộng", "Diệt cộng", nhiều cuộc thảm sát xảy ra như Vĩnh Trinh, [[Hướng Điền]] ([[Quảng Trị]]), ở [[nhà tù Phú Lợi]] (tàn sát hàng trăm tù nhân tình nghi cộng sản, thân cộng bằng hơi độc). Và đàn áp tôn giáo, nhất là [[Phật giáo Việt Nam|đạo Phật]] vốn chiếm số đông trong các tầng lớp dân chúng.

Từ năm [[1959]], chính quyền VNDCCH hậu thuẫn cho tổ chức [[Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam]] (MTGPDT). Đầu [[thập niên 1960]], lực lượng vũ trang của Mặt trận này là [[Quân Giải Phóng Miền Nam]] (QGPMN) đã tấn công rộng lớn ở nông thôn miền nam, và mở [[Danh sách những vụ tấn công của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam|nhiều cuộc đánh bom]] ở Sài Gòn. Hoa Kỳ tăng cường viện trợ cho VNCH và gửi 17.500 "cố vấn" đến Việt Nam. Tuy nhiên những mâu thuẫn giữa chính quyền Ngô Đình Diệm với [[phật giáo Việt Nam]] cùng với việc chống MTGPDT không đạt mục tiêu, Hoa Kỳ quyết định thay đổi chính quyền Ngô Đình Diệm bằng cách ủng hộ lực lượng quân đội. Tướng lĩnh [[Quân lực Việt Nam Cộng hòa]] đảo chính và ám sát Ngô Đình Diệm ngày [[1 tháng 11]] năm 1963, chấm dứt nền Đệ nhất Cộng hòa và thành lập nền [[Đệ nhị Cộng hòa]]. Sau sự kiện này Hoa Kỳ tuyên bố sẽ tiếp tục hỗ trợ quân sự và kinh tế cho VNCH.

Trên chiến trường, [[Quân lực Việt Nam Cộng hòa]] liên tiếp gặp thất bại trong chiến lược [[chiến tranh đặc biệt]]. Để cứu vãn tình thế, sau [[Sự kiện Vịnh Bắc Bộ]] vào tháng 4 năm [[1964]], tổng thống Mỹ Johnson có cớ ra [[Nghị quyết Vịnh Bắc Bộ]], theo đó gửi [[quân đội Mỹ]] đến Việt Nam trực tiếp tham chiến. Bắt đầu từ tháng 3 năm 1965 lần lượt các đoàn quân được chuyển tới chiến trường Việt Nam cùng với khoảng 20.000 "cố vấn" đã có từ trước, số lượng quân đội đội Mỹ lên tới khoảng 540.000 người vào thời điểm cao nhất. Chiến tranh bắt đầu bùng nổ năm 1964 ở khu vực Nam Việt Nam, các vùng biên giới với [[Campuchia]] và [[Lào]], và các trận không kích của Mỹ vào miền Bắc Việt Nam. Một bên chiến cuộc là VNCH, [[Hoa Kỳ]] và các đồng minh [[Hàn Quốc]], [[Thái Lan]], [[Úc]], [[New Zealand]], [[Philippines]] tham chiến trực tiếp. Một bên là VNDCCH và MTGPDT tham chiến, còn [[Liên Xô]] và [[Trung Quốc]] chỉ cung cấp viện trợ quân sự và lực lượng cố vấn.

Sau giai đoạn đảo chính liên tiếp, năm [[1967]], [[Nguyễn Văn Thiệu]] lên làm Tổng thống nền [[Đệ nhị Cộng hòa Việt Nam|Đệ nhị Cộng hòa]] của VNCH. Ở miền Bắc, [[Lê Duẩn]] là lãnh đạo của VNDCCH sau khi Chủ tịch [[Hồ Chí Minh]] qua đời vào năm 1969.

Đầu năm 1968, quân đội Nhân dân Việt Nam mở cuộc tổng tấn công [[chiến dịch Tết Mậu Thân]] vào hầu hết các thành phố chính ở miền Nam Việt Nam, tuy họ thất bại về mặt chiến thuật nhưng đã làm cho Chính phủ và dân chúng Mỹ mất lòng tin vào khả năng chiến thắng của quân đội Mỹ ở Việt Nam. Tới tháng 11 năm 1968, Johnson tuyên bố dừng hoàn toàn "tất cả cuộc không kích, pháo kích và hải chiến với Bắc Việt Nam" và đồng ý ngồi vào đàm phán. Tuy nhiên một năm sau tổng thống kế nhiệm [[Richard Nixon]] thông báo Mỹ quay trở lại, Nixon và cố vấn [[Henry Kissinger]] cho ra đời chiến lược "[[Việt Nam hóa chiến tranh]]". Vào tháng 6 năm 1969, MTGPDT tuyên bố thành lập [[chính phủ]] [[cộng hòa miền Nam Việt Nam]] (CHMNVN). Cùng với chiến sự ở chiến trường, cả hai bên đều tìm kiếm giải pháp chấm dứt chiến tranh thông qua các cuộc hội đàm ở [[Paris]]. Mãi đến [[tháng 1]] năm [[1973]], [[Hiệp định Hòa bình Paris]] mới được ký giữa Hoa Kỳ, VNCH, VNDCCH, CHMNVN sau sự thất bại nặng nề của Mỹ trong các [[Chiến dịch Linebacker II|cuộc không kích]] vào [[Hà Nội]], [[Hải Phòng]] và các thành phố khác ở miền Bắc Việt Nam do không lực Hoa kỳ tiến hành cuối năm [[1972]].

Điều khoản đầu tiên của hiệp định công nhận sự "độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ" của Việt Nam. Các điều khoản khác là đình chiến và giữ lãnh thổ của mỗi bên trước khi đình chiến, tổng tuyển cử để xác định chính quyền tương lai ở miền Nam. Hiệp định nói rõ Hoa Kỳ phải triệt thoái quân hoàn toàn trong vòng 60 ngày. Mặc dù đã có hiệp định nhưng Chiến tranh Việt Nam vẫn tiếp diễn, quân đội hai bên tại Nam Việt Nam vẫn tiếp tục vi phạm điều khoản đình chiến trong hiệp định Paris. Nhưng với sự rút quân của Hoa Kỳ cùng với quốc hội Hoa Kỳ giảm viện trợ cho VNCH, đến giữa [[tháng 3]] năm [[1975]], quân đội Nhân dân Việt Nam mở cuộc tấn công ở [[Tây Nguyên]] khởi đầu [[chiến dịch mùa xuân năm 1975|những chiến dịch nối tiếp nhau]]. Tây Nguyên rồi [[Huế]], [[Đà Nẵng]] lần lượt thất thủ. Ngày [[30 tháng 4]] năm [[1975]], quân đội Nhân dân Việt Nam chiếm được Sài Gòn, chính quyền của tổng thống [[Dương Văn Minh]] của VNCH tuyên bố đầu hàng.

Ngày [[25 tháng 4]] năm [[1976]], hai miền của Việt Nam được thống nhất thành một quốc gia có tên chính thức là [[Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam]]. Năm [[1977]], Việt Nam trở thành thành viên của [[Liên Hợp Quốc]].

Tuy nhiên, do những nguyên nhân cả chủ quan lẫn khách quan như: chủ trương thống nhất mọi mặt theo tiêu chuẩn miền Bắc (thí dụ, kế hoạch xã hội hóa toàn bộ kinh tế miền Nam nhằm hợp nhất với kinh tế miền Bắc); các cuộc tấn công liên tục của quân đội [[Khmer Đỏ]], thiên tai và lũ lụt năm [[1977]] và [[1978]]... đã làm cho quốc gia mới này rơi vào khủng hoảng nghiêm trọng. Nền kinh tế rơi vào khủng hoảng, đời sống sút kém gây ra một làn sóng người vượt biên ra nước ngoài bắt đầu từ năm 1978. Từ [[tiếng Anh]] ''boat people'' ([[thuyền nhân]]) lần đầu tiên xuất hiện cũng do sự kiện này.

Đầu thập niên 1980, khủng hoảng kinh tế-xã hội ở Việt Nam trở nên gay gắt trầm trọng, tỉ lệ [[lạm phát]] lên đến 774,7% vào năm [[1986]]. Những khủng hoảng này đã gây sức ép đổi mới cả về chính trị và quản lý kinh tế.

Sau chiến tranh Việt Nam, Việt Nam và Campuchia xuất hiện nhiều mâu thuẫn. Tháng 5 năm 1975, quân đội Khmer đỏ đã tấn công đảo [[Phú Quốc]] và [[Thổ Chu]] của Việt Nam. Từ năm 1975-1978 tranh chấp và xung đột biên giới xảy ra thường xuyên, với sự hậu thuẫn của [[Trung Quốc]], quân đội Khmer đỏ nhiều lần tiến hành các cuộc đột kích vào sau trong lãnh thổ Việt Nam, theo thống kê có khoảng 30.000 thường dân và hàng nghìn quân lính Việt Nam bị quân đội Khmer đỏ giết hại trong các cuộc tấn công dọc biên giới trong thời gian này.

Vào tháng 12 năm 1978, quân Khmer đỏ mở các cuộc tấn công lớn vào các tỉnh biên giới từ [[Tây Ninh]] đến [[Kiên Giang]], thị xã [[Hà Tiên]] bị chiếm. Quân đội Việt Nam tổ chức phản công, tới ngày 7 tháng 1 năm 1979 họ tiến quân vào thủ đô [[Phnom Penh]], ngày 8 tháng 1 với sự hậu thuẫn của Việt Nam, [[Hội đồng Nhân dân Cách mạng Campuchia]] được thành lập do [[Heng Samrin]] làm chủ tịch. Khoảng mười ngày sau, hội đồng này ký một hiệp ước với Việt Nam, hợp thức hóa sự hiện diện của quân đội Việt Nam trên đất Campuchia. Tới năm 1989, quân đội Việt Nam rút về nước.

Sự kiện Việt Nam phản công và lật đổ chế độ Khmer đỏ ở Campuchia là một cái cớ để [[Trung Quốc]] vốn ủng hộ chế độ Khmer đỏ có lý do tấn công xâm lược Việt Nam với tuyên bố của [[Đặng Tiểu Bình]] "''Việt Nam là côn đồ, phải dạy cho Việt Nam một bài học''". Ngày 17 tháng 2 năm 1979, với một lực lượng khoảng 300.000 quân, Trung Quốc đã bất ngờ tất công vào các tỉnh biên giới phía Bắc của Việt Nam từ [[Móng Cái]] tới [[Lào Cai]], sau đó đã chiếm được thủ phủ các tỉnh này. Sau những bất ngờ ban đầu, Việt Nam đã tổ chức phản công lại và cùng với những quân đoàn thiện chiến được chuyển từ chiến trường Campuchia ra đã dần giành lại được lợi thế, tới ngày 18 tháng 3 năm 1979 Trung Quốc tuyên bố rút quân

Sự kiện này đã gây nên cuộc khủng hoảng "nạn kiều" ở trong nước. Đầu [[thập niên 1980]], nhiều người Hoa và Việt gốc Hoa chạy khỏi Việt Nam về Trung Hoa hoặc gia nhập nhóm "thuyền nhân" chạy sang nước khác. Cuộc chiến này cũng đưa tới việc cắt đứt quan hệ ngoại giao giữa hai nước, hơn 13 năm sau tới năm 1992, hai nước mới bình thường hóa lại quan hệ ngoại giao.

Năm [[1986]], [[Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam VI]] tiến hành chính sách "[[Đổi mới]]", đứng đầu là ông [[Nguyễn Văn Linh]], để hợp lý hóa cơ cấu hành chính, cải cách cơ cấu đảng, chính quyền pháp quyền, dân chủ hơn, cải cách kinh tế theo hướng [[kinh tế thị trường]].

Công cuộc đổi mới được phát hành toàn diện, từ một nước [[nhập khẩu]] và [[nhận viện trợ]] của nước ngoài thành nước [[xuất khẩu]]. Trước [[1989]], Việt Nam nhập khẩu [[lương thực]] nhưng từ năm 1989 Việt Nam bắt đầu xuất khẩu: 1->1,5 triệu tấn [[gạo]] mỗi năm; và tăng dần hàng năm: 4,5 triệu tấn (năm 2004), 4,9 triệu tấn (năm 2005), đứng thứ 2 thế giới về xuất khẩu gạo. Lạm phát giảm dần (đến năm [[1990]] còn 67,4%) và năm 2005 lạm phát chỉ còn 8,5%.

Trong thời gian [[1991]]-[[1995]], nhịp độ tăng bình quân hàng năm về [[tổng sản phẩm trong nước]] (GDP) đạt 8,2%. Đến tháng 6 năm [[1996]], [[đầu tư trực tiếp của nước ngoài]] đạt trên 30,5 tỷ USD. Lạm phát giảm từ 67,1% (1991) xuống còn 12,7% (1995) và 4,7% (1996).

Năm 2004 Việt Nam đã đạt được mức tăng trưởng là 7,7% cao hơn mức tăng trưởng năm trước và đứng vị trí thứ hai trong khu vực sau [[Singapore]]. (Tổng sản phẩm quốc nội đạt 35 tỷ USD, khoảng bằng GDP của bang [[Mecklenburg–Vorpommern]] của [[Đức]]). Sự phát triển bền vững được thể hiện qua sự tăng trưởng của kim ngạch xuất khẩu (tăng 30%) cũng như sự tăng trưởng của sản xuất công nghiệp và xây dựng (10,2%). Năm 2005, tăng trưởng GDP của Việt Nam là 8,5%.

Đến nay, Việt Nam đã thiết lập [[quan hệ ngoại giao]] với 167 nước, có quan hệ buôn bán với trên 100 nước. Các công ty của hơn 70 nước và vùng lãnh thổ đã đầu tư trực tiếp vào Việt Nam.

Năm 1995, Việt Nam đã bình thường hóa quan hệ với [[Mỹ]], và tiếp đó gia nhập khối [[ASEAN]], [[APEC]], thành viên diễn đàn [[ASEM]]. Ngày 7 tháng 11 năm 2006 đã trở thành thành viên thứ 150 của [[WTO]].

*[[Xích Quỷ]]: Thời Kinh Dương Vương vào năm 2879 TCN

*[[Văn Lang]]: Thời Hùng Vương

*[[Âu Lạc]]: Thời An Dương Vương

===Thời Bắc thuộc===

*(''thuộc'')[[Nam Việt]]: thời [[nhà Triệu]], vương quốc Nam Việt gồm lãnh thổ [[Âu Lạc]], [[Quảng Đông]], [[Quảng Tây]]

*(''thuộc'')[[Giao Chỉ bộ]]: Bắc thuộc thời Hán, bộ Giao Chỉ gồm miền bắc Việt Nam, Quảng Đông, Quảng Tây

*(''thuộc'')[[Giao Châu]]: Bắc thuộc từ thời Đông Ngô đến thời Đường, Giao Châu bao gồm cả Quảng Đông

*[[Vạn Xuân]]: Giai đoạn độc lập ngắn dưới thời nhà Tiền Lý năm (542-602)

*[[An Nam đô hộ phủ|An Nam]]: Bắc thuộc thời Đường (618-866)

*[[An Nam đô hộ phủ|Tĩnh Hải quân]]: tiếp tục trong thời thuộc Đường qua thời [[Thời kỳ tự chủ Việt Nam|Tự chủ]] tới hết thời [[nhà Ngô]] ([[866]]-[[967]])

===Thời phong kiến độc lập===

*[[Đại Cồ Việt]]: thời Nhà Đinh-nhà Tiền Lê và đầu thời Nhà Lý, từ 968-1054

*[[Đại Việt]]: thời Nhà Lý-Nhà Trần, từ 1054-1400

*[[Đại Ngu]]: thời Nhà Hồ, từ 1400-1407

*[[Đại Việt]]: thời Nhà Hậu Lê-Nhà Tây Sơn và 3 năm đầu thời nhà Nguyễn, từ 1428-1804

*[[Việt Nam]]: thời Nhà Nguyễn, từ năm 1804-1839

*[[Đại Nam]]: thời Nhà Nguyễn, từ năm 1839-1887

===Thời Pháp thuộc===

*(''thuộc'')[[Liên bang Đông Dương]]: Từ năm 1887, Pháp chia Việt Nam ra làm 3 xứ tương đương với 3 vương quốc là [[Tonkin]] (Bắc kỳ), [[Annam]] (Trung kỳ), [[Cochinchine]] (Nam kỳ), cả 3 đều nằm trong Liên bang Đông Dương

*[[Đế quốc Việt Nam]]: tháng 4 năm 1945 - tháng 8 năm 1945 dưới thời chính phủ [[Trần Trọng Kim]]

*[[Quốc gia Việt Nam]]: [[1949]] - [[1955]] với quốc trưởng [[Bảo Đại]] do [[Pháp]] dựng lên

*[[Việt Nam Dân chủ Cộng hòa]]: từ [[2 tháng 9]] năm [[1945]] đến [[2 tháng 7]] năm [[1976]]

*[[Việt Nam Cộng hòa]]: tồn tại từ [[1955]] đến [[30 tháng 4]] năm [[1975]] tại miền Nam

*[[Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam]]: từ ngày [[2 tháng 7]] năm [[1976]] đến nay.

==Tham khảo==

*[http://www.nomna.org/ Đại Việt Sử Ký toàn thư và một số sách sử dạng PDF]

*[[Ngô Sỹ Liên]] và Nguyễn Huy Oánh, [http://www.vinabook.com/product/product_detail.php?&node_id=360&product_id=9972 ''Quốc sử toản yếu''], Nhà xuất bản Thuận Hóa, 2004

*[[Trần Trọng Kim]]: [http://www.informatik.uni-leipzig.de/~duc/sach/vnsl/ Việt Nam Sử Lược]

*[http://www.informatik.uni-leipzig.de/~duc/sach/dvsktt/ Đại Việt sử ký toàn thư]

*[[Việt Sử lược]], người dịch: [[Trần Quốc Vượng]]

*[[An Nam chí lược]], tác giả: Lê Tắc (''Lê Trắc'')

*[[Phan Huy Lê]], [[Trần Quốc Vượng]], [[Hà Văn Tấn]], [[Lương Ninh]] (1991), ''Lịch sử Việt Nam, tập 1'', NXB Đại học và giáo dục chuyên nghiệp

==Liên kết ngoài==

*[http://www.viethoc.org/index.php?module=pagemaster&PAGE_user_op=view_page&PAGE_id=47&MMN_position=28:28 Các sách sử] dưới dạng [[PDF]] tại [[Viện Việt học]]

* Nguyễn Quốc Bình ''[http://doremon360.multiply.com/journal/item/99/Bai_23_Van_hoa_Dong_Son Văn hóa Đông Sơn]''

* Phạm Quân Khanh và Phạm Thị Tuyết Mai, ''[http://vietsciences.free.fr/vietnam/sudia/lichsuvietnam.htm Lịch sử Việt Nam]''

* Thanh Văn nhận xét về tác phẩm ''[http://e-cadao.com/lichsu/lichsuvnkhoisu3000tcn.htm Cội nguồn Việt tộc]'' của Phạm Trần Anh

* Nguyễn Văn Huyên, ''[http://thuvienkhoahoc.com/tusach/Đồ_đồng_cổ_Đông_Sơn Đồ đồng cổ Đông Sơn]''

* Trương Thái Du, ''[http://e-cadao.com/lichsu/Haibatrung-ttDu.htm Tiếng trống đồng Mê Linh]'' và ''[http://e-cadao.com/lichsu/Thuvietlaicosuviet.htm Thử viết lại cổ sử Việt Nam]''

* Hà văn Thùy, ''[http://vannghesongcuulong.org/index.php?comp=tacpham&action=detail&id=6708 Lời cáo chung cho thuyết Aurousseau về nguồn gốc người Việt]''

* [http://web.thanhnien.com.vn/News/PrintView.aspx?ID=228612 Thiền sư Lê Mạnh Thát và những phát hiện lịch sử chấn động]

* [http://vansu.vn/?part=nhanvatlichsu&opt=nhanvatlichsu&mainmenu=kienthuc Tra cứu nhân vật lịch sử]

* [http://lichsu.vn Website về Lịch sử Việt Nam]

==Ghi chú==  

<references/>

==Xem thêm==